ទុំទាវគឺជាប្រភេទរឿងអក្សរសិល្ប៍ទំនើបបែបប្រលោមលោកមនោសញ្ជេតនាមានចលនាបែបខេមរនិយម ឥទ្ធិពលតាមគន្លងព្រះពុទ្ធសាសនាសង្គមបរិយាកាសគឺស្ថិតនៅក្នុងសម័យលង្វែកហើយតាលកំណត់តាក់តែងរឿងគឺស្ថិតនៅក្នុងឆ្នាំ 1915 (ក្នុងរជ្ជកាលស្ដេចស៊ីសុវត្ថិ)ហើយអ្នកនិពន្ធរឿងនេះឈ្មោះថាភិក្ខុសោម ។
តាមដំណើររឿងទុំគឺជាកូនប្រុសរបស់ស្ត្រីមេម៉ាយម្នាក់នៅក្នុងស្រុកបាភ្នំ ក្នុងខេត្តព្រៃវែងបានបួសរៀនជាមួយមិត្តភក្កិម្នាក់ឈ្មោះពេជ្រនិងក្នុងវត្តនៃវិហារធំមួយ ។ទាំងពីរនាក់មានចំណេះដឹងខាងមន្តអាគមស្មូតផ្លុំប៉ីនិងធ្វើតោកលក់ ។ ហើយទុំមានរូបរាងស្អាតនិងមានសំឡេងពិរោះថ្ងៃមួយនេនទាំងពីរបានសុំលោកគ្រូចៅអធិការវត្តយកតោកទៅលក់តាមបណ្ដាភូមិ ។ ទុំនិងពេជ្រលក់រហូតដល់ស្រុកត្បូងឃ្មុំទុំបានស្មូតយ៉ាងពិរោះធ្វើឲ្យអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំផ្អើលឈូឆរមកស្ដាប់ ។ នាងនោជាអ្នកបំរើរបស់នាងទាវឃើញទុំស្អាតសម្លេងពីរោះក៏គួរចិត្តស្នេហាតែដោយឋានៈតូចទាបនាងក៏ត្រឡប់ទៅផ្ទះប្រាប់នាងទាវ ។ ទាវដឹងដំណឹងនេះក៏អង្វរម្ដាយឱ្យទៅនិមន្តនេនទុំមកស្មូតនៅផ្ទះរបស់ខ្លួន ។ ទុំស្មូតយ៉ាងពីរោះទាវក៏ចាប់ចិត្តស្រលាញ់ក៏បានរៀបចំផាហ៊ុមដណ្ដប់បារីស្លាម្លូអោយនាងនោយកទៅប្រគេនទុំហើយប្រាថ្នាផ្សងឲ្យបានជួបទុំគ្រប់ពេលវេលា ។ រីឯទុំវិញក៏ចាប់ចិត្តស្រឡាញ់ទាវវិញដែរមកដល់វត្តទុំរិះរកគ្រប់មធ្យោបាយសូមលោកគ្រូសឹកលោកគ្រូពុំព្រមព្រោះការទស្សទាយឃើញថាជើងលេខមិនល្អពានលើស្លាប់ ។ ដោយគ្រូមិនឲ្យសិស្សទុំក៏ទៅរកម្ដាយឲ្យជួយអង្វរក៏លោកគ្រូតែពុំបានសម្រេចនោះឡើយទុំក៏បានដាច់ចិត្តលួចសឹកម្នាក់ឯងក៏ប្រញាប់ប្រញាល់បបួលពេជ្រវិលទៅត្បូងឃ្មុំវិញគាប់ជួនពេលនោះម្ដាយទាវមិននៅទុំក៏ឡើងលើផ្ទះហើយលួចរួមរ័កជាមួយទាវនាពេលនោះតែម្ដង ។
ក្រោយមកអរជូនជាចៅហ្វាយខេត្តត្បូងឃ្មុំបានចូលដណ្ដឹងនាងទាវឲ្យម៉ឺនងួនជាកូនប្រុសរបស់ខ្លួន ។ ទន្ទឹមនឹងនោះផងដែរទុំនិងពេជ្រត្រូវបានស្ដេចរាមាដែលសោយរាជ្យនៅក្នុងក្រុងលង្វែកនាំយកទៅក្នុងរាជវាំងព្រោះទុំចេះស្មូត្រយ៉ាងពិរោះ ។ដោយព្រះបាទរាមាចង់បានស្រីស្អាតធ្វើជាស្នំឯកក៏ជ្រើសរើសរកស្រីស្អាតប៉ះចំនាងទាវដែលជាសង្សារទុំធ្វើឲ្យម្ដាយទាវសប្បាយចិត្តជាខ្លាំងពន់ពេក ។ លុះបានជួបមុខគ្នាក្នុងរាជវាំងនៅចំពោះមុខស្ដេចផ្ទុំច្រៀងរៀបរាប់សព្វគ្រប់ធ្វើឲ្យស្ដេចរៀបការឲ្យទុំនឹងទាវជាប្ដីប្រពន្ធក្នុងពេលនោះតែម្ដង ។
ការនេះធ្វើឲ្យម្ដាយទាវតូចចិត្តយ៉ាងខ្លាំងក៏ប្រញាប់ប្រញាល់មកស្រុកកំណើតវិញហើយរិះរកគ្រប់ហូបបាយកលក្លែងសំបុត្រប្រាប់នាងទាវថាខ្លួនមានជម្ងឺជាទម្ងន់ ។ លុះបានដំណឹងនេះភ្លាមហៅកូនមកមើលម្ដាយដល់ផ្ទះតែត្រូវម្ដាយចុះបង្ខំឲ្យរៀបការជាមួយម៉ឺនងួន ។ ទាវអស់សង្ឃឹមក៏សរសេរសំបុត្រឱ្យទុំបានដឹងពេលនោះស្ដេចក៏ប្រទានព្រះរាជសារអោយពេជ្រដើម្បីអោយអរជូន ។ លុះមកដល់ផ្ទះទាវទុំវង្វេងស្មារតីអស់សង្ឃឹមផឹកស្រាស្រវឹងក្រសោបឱបនាងទាវចំពោះមុខភ្ញៀវធ្វើឱ្យម្ដាយនាងខឹងក៏ពន្យូសអរជូន ឱ្យចាប់យកទុំទៅសម្លាប់នៅក្រោមដើមពោធិ៍ជើងខាល ។ ដឹងថាប្ដីនាងត្រូវគេសម្លាប់ទាវនឹងនោចុះតាមរកទុំអ្នកទាំងពីរក៏បានសម្លាប់ខ្លួនតាមទុំបាត់ទៅ ។ហើយពេជ្របាននាំដំណឹងកុសលទាំងនេះទៅទួលស្ដេចស្ដេចកាត់ក្តី ដោយចាប់អរជូន ម៉ឺនងួននិងម្ដាយទាវកប់ទាំងរស់ត្រឹមកហើយយករនាស់រាស់ពីលើក្បាលរីឯអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំបញ្ចូលជាអ្នកងារទាំងអស់ ។
ប្រធានរឿង
រឿងទុំទាវអ្នកនិពន្ធបានរំលឹកឡើងវិញពីប្រវត្តិស្នេហាមួយរបស់យុវជនខ្មែរក្រោមរបបសក្តិភូមិនាសម័យលង្វែក ។ នេះគឺជាចំណងស្នេហាដ៏សោកសៅរបស់តួអង្គពីររូបគឺទុំនិងទាវប៉ុន្តែតាមរយៈអ្នកនិពន្ធក៏បានលាតត្រដាងអោយឃើញពីរបៀបគ្រប់គ្រងនិងច្បាប់ទម្លាប់ដ៏តឹងរ៉ឹងនាសម័យនោះផងដែរ ។ ដូចនេះហើយទើបយើងឃើញថាដំណើររឿងគឺវិលជុំវិញបញ្ហាសំខាន់មួយគឺ”ការតស៊ូដែលមានលក្ខណៈជាបុគ្គលិកដើម្បីទាមទារសិទ្ធិក្នុងការជ្រើសរើសគូស្រករ” ។
មូលបញ្ហា
បញ្ហារឿងទុំទាវគឺស្ថិតនៅលើទំនាក់ទំនងដែលកើតឡើងដោយសារការប្រកាន់យកនៅទស្សនៈពីរផ្ទុយគ្នាគឺទាមទារសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការជ្រើសរើសគូស្រករឬស្នេហាចិត្តនិងចិត្តហើយទស្សន:ដែលប្រកាន់យកត្រូវនីមួយៗដណ្ដើមយកឈ្នះរាងរៀងខ្លួន។
ដូចជា:
-ទស្សនៈចំពោះការស្លាប់របស់ទុំ
-ទុំស្លាប់បណ្ដាលមកពីមិនស្ដាប់បណ្ដាំគ្រូ
-ទុំស្លាប់បណ្ដាលមកពីមិនបង្ហាញរាជសារ
-ទុំស្លាប់បណ្ដាលមកពីម្ដាយទាវជាអ្នកបើកដៃឲ្យគេសម្លាប់
-ស៊ូស្លាប់បណ្ដាលមកពីអរជូននិងម៉ឺនងួនជាអ្នកសម្លាប់
-ទុំស្លាប់បណ្ដាលមកពីនាងទាវមិនជួយដាស់តឿនទុំ
-ទុំស្លាប់បណ្ដាលមកពីស្ដេចរាមាបណ្ដោយឲ្យទុំយករាជសារទៅខ្លួនឯង
-ទុំស្លាប់ព្រោះរឿងស្នេហា
-ទុំស្លាប់បណ្ដាលមកពីរបស់សក្កិភូមិសម័យលង្វែកតែម្ដង
ដូចរៀបរាប់ខាងលើនេះគឺជាការដកស្រង់នូវចំណុចខ្លះៗនៃការវិភាគរឿងតាមសៀវភៅរឿងសិក្សាក្នុងថ្នាក់ទី 12 តែប៉ុណ្ណោះបើមានកំហុសខុសឆ្គងសូមអធ្យាស្រ័យផងចុះ ។
